چالش‌های دادرسی کیفری اتباع خارجی در نظام حقوقی ایران و افغانستان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه حقوق کیفری و جرم شناسی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه فردوسی مشهد، ایران، مشهد

2 دانشجوی کارشناسی ارشد حقوق کیفری و جرم شناسی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه فردوسی مشهد، ایران، مشهد

10.22091/dclic.2025.12735.1069

چکیده

دادرسی کیفری اتباع بیگانه در نظام عدالت کیفری ایران، ازجمله مسائلی است که با افزایش روزافزون مهاجران قانونی و به‌ویژه غیرقانونی با چالش‌های متعددی مواجه شده است. این پژوهش به شیوه توصیفی‌تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای انجام شده و پس از بررسی ابعاد مختلف بزهکاری و بزه‌دیدگی اتباع بیگانه در ایران و افغانستان و چالش‌های این حوزه، راهکارهایی جهت ارتقاء دادرسی کیفری اتباع بیگانه ارائه می‌نماید. یافته‌های پژوهش در حوزه بزه‌دیدگی اتباع خارجی در ایران نشان می‌دهد که حق دادرسی اتباع بیگانه، تعیین وکیل تسخیری و پرداخت دیه بزه‌دیده از بیت‌المال برای اتباع بیگانه نیز وجود دارد. همچنین در فرض بزهکاری، اتباع بیگانه در ایران به‌مانند سایر متهمان از حقوق تعیین شده در قانون آیین دادرسی کیفری برخوردار هستند، اما این حقوق در خصوص اتباع بیگانه غیرمجاز در دو فرض بزهکاری و بزه‌دیدگی، با چالش‌های متعددی مواجه است که در مواردی نیازمند اتخاذ سیاست جنایی افتراقی است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Challenges of the Criminal Proceeding of Foreign Nationals in the Iranian and Afghan Legal System

نویسندگان [English]

  • Ali-morad Heydari 1
  • Nikousiar Mahdi 2
  • Abolfazl Sherafati 2
1 Associated Professor, Department of Criminal Law and Criminology, Faculty of Law and Political Science, Ferdowsi University of Mashhad, Iran, Mashhad
2 LLM Student in Criminal Law and Criminology, Faculty of Law and Political Science, Ferdowsi University of Mashhad, Iran, Mashhad
چکیده [English]

The Criminal proceeding of foreign nationals in the Iranian penal justice system are among the issues that have faced numerous challenges with the increasing number of legal and especially illegal immigrants. This research was conducted in a descriptive-analytical method and by using existing library resources, it presents solutions to improve criminal proceedings against foreign nationals, after examining various dimensions of delinquency and victimization of the foreign national in Iran and Afghanistan and the challenges in this area. The findings of the research in the area of ​​victimization of the foreign national in Iran show that foreign nationals also have the right to a trial, the appointment of a defense lawyer and the payment of victim’s blood money from the state treasury. Also, in the case of delinquency, foreign nationals like other defendants have the rights specified in the Criminal Procedure Code, but these rights face numerous challenges in regards of unauthorized foreign nationals in the two cases of delinquency and victimization, which in some cases require the adoption of a differentiated criminal policy.

کلیدواژه‌ها [English]

  • criminal proceedings
  • differential proceedings
  • the national’s crimes
  • victimization of the national
اباذری فومشی، منصور (1386). مجموعه نظرات مشورتی اداره حقوقی دادگستری (قوه قضائیه). تهران: خط سفید.
بای، حسینعلی (1399). «مسئولیت بیت‌المال در پرداخت دیه بر اساس قاعده هزینه-فایده». حقوق اسلامی، دوره 17، شماره ۶۷.
بیات، محسن (1392). تحلیل جرم‌شناختی و حقوقی بزه‌دیدگی بیگانگان. پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته حقوق جزا و جرم‌شناسی، قم: دانشگاه مفید.
بیات، محسن (1395). بزه‌دیده شناسی بیگانگان. چاپ اول، تهران: انتشارات مجد.
جوان جعفری بجنوردی، عبدالرضا؛ سیدزاده ثانی، سید مهدی و مالدار محمد حسن‌زاده مشهدی، محدثه (1395). «تیپ‌شناسی تطبیقی بزه‌دیدگی زنان افغانی و ایرانی ساکن مشهد»، مجله زن در توسعه و سیاست، دوره ۱۴، شماره ۲.
حاتمی، مهدی؛ ساعدی، بهمن و شهسواری، احسان (1394). «وضعیت حقوقی بیگانگان در ایران در پرتو انسانی شدن حقوق بین‌الملل». حقوق خصوصی، دوره ۲، شماره ۱.
حاجی‌وند، امین؛ حکیم‌زاده، احسان و علی‌زاده، امین (1402). «تحلیلی بر مشکلات بزه‌دیدگی ثانویه مهاجران در فرایند دادرسی (مطالعه موردی مهاجرین افغانی، عراقی و لبنانی)». تمدن حقوقی، دوره ۶، شماره ۱۵.
حجتی اشرفی، غلامرضا (1390). مجموعه کامل قوانین و مقررات محشای جزایی. تهران: گنج دانش.
خالقی، علی (1399). نکته‌ها در قانون آیین دادرسی کیفری. تهران: شهر دانش.
خدوری، مجید (1335). جنگ و صلح در اسلام. ترجمه: غلامرضا سعیدی، تهران: اقبال.
رحمدل، منصور (1394). آیین دادرسی کیفری. جلد ۳، تهران: دادگستر.
زراعت، عباس (1383). بیگانگان و غیرمسلمانان و مسئولیت بیت‌المال در مورد دیه. مجله حقوقی دادگستری، شماره 17.
زراعت، عباس (1394). اصول آیین دادرسی کیفری ایران. تهران: مجد.
سلجوقی، محمود (1398). بایسته‌های حقوق بین‌الملل خصوصی (کلیات، تابعیت، اقامتگاه، وضعیت بیگانگان، تعارض قوانین). تهران: میزان.
شاملو، باقر (1403). سیاست جنایی. تهران: میزان.
شکفته گوهری، معصومه و جانی‌پور اسکلکی، مجتبی (1396). «قاعده مجرمیت متقابل در حقوق جزای بین‌الملل ایران». مجله پژوهش‌های حقوق جزا و جرم‌شناسی، دوره 5، شماره ۱۰.
شمس ناتری، محمدابراهیم؛ کلانتری، حمیدرضا؛ زارع، ابراهیم و ریاضت، زینب (1396). قانون مجازات اسلامی در نظم حقوقی کنونی، جلد اول، تهران: میزان.
شهرویی، شهروز؛ منصوری، مهدی و حاجی ده آبادی، محمدعلی (1401). «بررسی وکالت در قانون آیین دادرسی کیفری 1392؛ نوآوری‌ها و محدودیت‌ها». ماهنامه علمی جامعه‌شناسی سیاسی ایران، دوره 5، شماره ۱۲.
شهریاری، جلال (1401). «آسیب‌شناسی قانون بیمه اجباری خسارات وارد شده به شخص ثالث مصوب 1395 در خصوص پرداخت دیه به اتباع خارجی غیرمجاز و ارائه پیشنهاد‌های اصلاحی». مجله علوم سیاسی، حقوق و فقه، دوره ۸، شماره ۳.
صابر، محمود (1388). آیین دادرسی دیوان کیفری بین‌المللی. تهران: نشر دادگستر.
ضیائی بیگدلی، محمدرضا (1391). حقوق بین‌الملل عمومی. تهران: کتابخانهٔ گنج دانش.
طهماسبی، انسیه و حمزه، فرهاد (1402). مقدمه‌ای بر چالش‌های ورود مهاجران در جغرافیای سیاسی ایران. تهران: فرهیختگان دانشگاه.
طهماسبی، جواد (1395). آیین دادرسی کیفری. جلد ۱، تهران: میزان.
طهماسبی، جواد (1395). آیین دادرسی کیفری. جلد ۲، تهران: میزان.
فارسی مدان، علی و شریفی، عنایت (1402). «بازشناخت فقهی پرداخت دیه در موارد خاص از بیت‌المال». فصلنامه علمی پژوهشی حقوق کیفری، دوره ۱۱، شماره ۴۴.
قائدی، سعید (1402). «چالش‌های قضایی ارتکاب قتل عمد توسط اتباع افغان و راهکارهای آن». فصلنامه تمدن حقوقی، دوره ۶، شماره ۱۶.
قائمی، مهدی (1394). مطالعهٔ تطبیقی اصول دادرسی عادلانه در آئین دادرسی کیفری افغانستان و ایران، با نگاهی به اسناد بین‌المللی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد حقوق جزا و جرم‌شناسی، دانشگاه فردوسی مشهد.
کلییار، کلودآلبر (1368). نهادهای روابط بین‌الملل. ترجمه: هدایت‌الله فلسفی، تهران: نشر نو.‌
لعل علیزاده، محسن (1396). بررسی تطبیقی حقوق بزه‌دیدگان در مراحل تعقیب و تحقیق در قانون آیین دادرسی کیفری 1392 با دیوان کیفری بین‌المللی. پژوهش حقوق کیفری، دوره 5، شماره 19.
معین، محمد (1364). فرهنگ فارسی. جلد اول، تهران: امیرکبیر.
موسوی میرکلائی، مصطفی؛ شاملو، باقر و گلدوزیان، ایرج (1402). «حق متهم بیگانه به برخورداری از معاضدت کنسولی در پرتو رأی دیوان بین‌المللی دادگستری در قضیه لاگراند». فصلنامه مطالعات حقوق عمومی، دوره ۵۳، شماره ۴.
مؤذن زادگان، حسن علی (1377). «حقوق دادخواهی و دفاع در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران». مجله دیدگاه‌های حقوقی، شماره ۹.
ناجی زواره، مرتضی (1395). آشنایی با آیین دادرسی کیفری (دعاوی ناشی از جرم و تحقیقات مقدماتی). تهران: خرسندی.
نصیری، محمد (1399). حقوق بین‌الملل خصوصی؛ کلیات، تابعیت، اقامتگاه (وضع اتباع بیگانه و تعارض قوانین و دادگاه‌ها). تهران: آگه.
نعمتی، لیلا (1390). بزه‌دیدگی اتباع بیگانه در سیاست جنایی ایران. پایان‌نامه کارشناسی ارشد حقوق جزا و جرم‌شناسی، دانشگاه قم.
هاشمی، محمد (1400). حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران. جلد ۲، تهران: میزان.
نشست قضایی استان اصفهان شهر کاشان، مورخ 04/09/1398، https://davoudabadi.ir.
نشست قضایی استان فارس شهر اقلید، مورخ 13/08/1398،http://davoudabadi.ir.
قانون رسیدگی به تخلفات اطفال مؤرخ 26/11/1383 مجلس عالی وزراء افغانستان.
References
Indian Chatrovendi, A. N., (1984), Right of the Accused under constitution, Deep & Deep Publications, Rajouri Garden, New Delhi.
Hoyle, C. and Girelli, G. (2019). The Death Penalty For Drug Offences: Foreign Nationals. Harm Reduction International.
Light, Michael T. and Wermink, Hilde. The Criminal Case Processing of Foreign Nationals in the Netherlands. European Sociological Review, 37(1), 104-120.
Light, Michael T. and Wermink, Hilde. The Criminal Case Processing of Foreign Nationals in the Netherlands. European Sociological Review, 37(1), 104-120.
Lopez, Gerard and Portelli, Serge and Clement, Sophie (2007). Les droits des victims. 2e Edition, ED. Dalloz, Collection Etats de droit.
Scalia, J. (1996). Noncitizens in the federal criminal justice system. Criminal Justice, 1984- 1994.
Spronken, Taru, Vermeulen Gert, Dorris de Vocht and Laurens Van Puyenbroeck, EU Procedural Rights in Criminal Proceedings, Makula: Antwerp, Apeldoorn, Portland, 2009.