رسیدگی به جرائم منافی عفت در بستر فضای مجازی در حقوق ایران و عربستان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتر در حقوق کیفری و جرم شناسی از دانشکده حقوقِ دانشکدگان فارابیِ دانشگاه تهران، ایران، قم

2 دکتر در حقوق کیفری و جرم شناسی از دانشکده الهیات و معارف اسلامیِ دانشگاه میبد، ایران، میبد

10.22091/dclic.2025.13106.1087

چکیده

با گسترش فضایِ مجازی و ظهورِ شیوه‌هایی نوین تعاملات دیجیتال، جرائم منافیِ عفت نیز وارد مرحله‌ای نوین و پیچیده شده‌اند که نظام‌های حقوقی سنتی در مواجهه با آن با چالش‌های نظری و فقهی و اجرایی روبه‌رو هستند. این مقاله با رویکردی تطبیقی، به بررسی نحوه رسیدگی به جرائم منافی عفت در بستر فضای مجازی در دو نظام حقوقی ایران و عربستان سعودی می‌پردازد. مسئله اصلی پژوهش، فقدان چارچوبی منسجم، به‌روز و کارآمد برای مقابله با اشکال نوپدید این‌گونه جرائم در زیست‌بوم دیجیتال است؛ جرائمی که از یک ‌سو تهدیدی برای امنیت اخلاقی و روانی جامعه محسوب می‌شوند و از سوی دیگر در معرض تعارض با اصول حریم خصوصی و حقوق بنیادین کاربران قرار دارند. روش تحقیق در این مقاله، توصیفی‌تحلیلی و به شیوه کتابخانه‌ای با بهره‌گیری از منابع فقهی و حقوقی و مقررات موضوعه دو کشور بوده و ضمن بررسی مستندات قانونی، بر تحلیل تطبیقی ساختارهای دادرسی، ضمانت اجراها، استثنائات رسیدگی و چالش‌های فنی و قانونی تمرکز دارد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که در ایران، با وجود جرم‌انگاری محدود و پراکنده در قوانین جزایی و رایانه‌ای، پاسخ نظام کیفری به این جرائم همچنان با خلأهای جدی درزمینه تعریف مفاهیم، اثبات جرم، رسیدگی الکترونیک و حفظ تعادل میان امنیت و حریم خصوصی روبه‌رو است؛ درحالی‌که عربستان با تصویب «قانون مبارزه با جرائم سایبری» و رویکرد تعزیری در پاسخ به مصادیق نوظهور، موفق به ایجاد سازوکاری نسبتاً منسجم‌تر شده است. درنهایت، مقاله پیشنهاد می‌دهد که تدوین مقررات مستقل، توسعه دادگاه‌های تخصصی سایبری و تقویت ظرفیت فنی و قضایی، پیش‌شرط‌هایی اساسی برای رسیدگی عادلانه و مؤثر به جرائم منافی عفت در فضای مجازی محسوب می‌شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Hearing Offences against Chastity in the Context of Cyberspace in Iranian and Saudi Arabia law

نویسندگان [English]

  • Adnan Omranifar 1
  • Mustafa Sheybani 2
1 LLD in Criminal Law and Criminology, Faculty of law, College of Farabi, University of Tehran, Iran, Qom
2 LLD in Criminal Law and Criminology, Faculty of Theology and Islamic Studies, Meybod University, Iran, Meybod
چکیده [English]

With the expansion of cyberspace and the emergence of new digital interaction models, offences against public chastity have also entered a new and complex phase, that traditional legal systems face theoretical, jurisprudential and executive challenges in dealing with it. This article, adopting a comparative approach, examines how to hearing offences against chastity in cyberspace in the two legal systems of Iran and Saudi Arabia. The main issue of the research is the lack of a coherent, up-to-date and efficient framework to combat emerging forms of such offences in the digital ecosystem; which, on the one hand, are considered a threat to the moral and psychological security of society, and on the other hand, are at risk of conflict with the principles of privacy and fundamental rights of users. The research method in this article is descriptive-analytical and library-based, utilizing jurisprudential and legal sources, and and statutes from the two countries, and while examining legal documents, it focuses on a comparative analysis of trial structures, sanctions, exceptions to proceedings and technical and legal challenges. The research findings show that in Iran, despite limited and scattered criminalization in criminal and computer laws, the penal system's response to these offences still faces serious gaps in the definition of concepts, proof of crime, electronic hearing and maintaining a balance between security and privacy; while Saudi Arabia has succeeded in creating a relatively more coherent mechanism by enacting the "Cybercrime Combating Act" and a Ta’ziri approach in response to emerging instances. Finally, the article suggests that the codification of independent regulations, the development of specialized cyber courts and the strengthening of technical and judicial capacity are essential prerequisites for the fair and effective hearing of offences against chastity in cyberspace.

کلیدواژه‌ها [English]

  • cyberspace
  • crimes against chastity
  • privacy
  • electronic trial
  • legal comparison
أبوسبیحة، محمدعلی (1431ق). الجرائم الجنسیة بین الشریعة الإسلامیة والقانون الجنائی. المجلس الاتحادی للمصنفات الأدبیة والفنیة.
استنسلی، استیگ (۱۳۹۳). جامعه‌شناسی سیاسی قدرت در عربستان. برگردان نبی‌الله ابراهیمی، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی، چاپ اول.
الشریف، حازم أبو الحمد حمدی (1446ق). «سلطة تقدیر التعازیر فی الفقه الإسلامی فی ضوء مبدأ شرعیة الجرائم والعقوبات ‘دراسة مقارنة’». مجلة کلیة الشریعة والقانون بأسیوط، دوره 37، شماره ۱.
الرشود، عبد العزیز بن عبدالله مبارک (1441ق). «جریمة التحرش الجنسی فی النظام السعودی دراسة تأصیلیة تحلیلیة مقارنة». مجلة کلیة الشریعة والقانون بتفهنا الأشراف - دقهلیة، دوره ۲۳، شماره ۵.
المطیری، بندر مناحی ذعار عریج (1440ق). «المقاصد الشرعیة للعقوبات المقررة على الجرائم الجنسیة فی الإسلام». مجلة کلیة دار العلوم، دوره ۳۶، شماره ۱۱۸.
اصفهانی، راغب (۱۳۷۷). مفردات الفاظ القرآن ‌الکریم. بیروت: انتشارات دارالشامیه.
آقایی، مهدی، (۱۳۹۹)، رسیدگی به جرائم منافی عفت. مرکز مطبوعات و انتشارات قوه قضائیه، تهران.
پژوهشکده مطالعات پایه (۱۳۹۵) آشنایی با نظام قضایی در حقوق تطبیقی عربستان. تهران: مرکز مطبوعات و انتشارات قوه قضاییه، چاپ اول.
تویسرکانی، محمدنبی بن احمد (۱۴۱۵ق). لئالی الاخبار. قم: مکتبه العلامه.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر (۱۳۸۴). ترمینولوژی حقوق. تهران: انتشارات البرز.
جواهری، غلامرضا، اسماعیلی، مهدی و حاجی تبار فیروزجائی، حسن (1399). «هرزه‌نگاری سایبری: از مبانی نظری تا الگوهای واکنش کیفری». فصلنامه پژوهش حقوق کیفری، دوره ۸، شماره ۳۰.  
خالقی، علی (۱۳۹۴). آیین دادرسی کیفری. تهران: انتشارات شهر دانش.
خالقی، علی (۱۳۹۹). نکته‌ها در قانون آیین دادرسی کیفری، تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های حقوقی شهر دانش.
رضایی، محمد،(۱۳۸۱). واژه‌های قرآن. تهران: انتشارات مفید.
شامبیانی، هوشنگ (۱۳۷۷). حقوق کیفری اختصاصی. تهران: انتشارات ژوبین.
شهبازی، آرامش و شبانی کلاهی، ساناز (1403). «چالش‌های حقوقی حفظ حریم خصوصی در شهرهای هوشمند با نگاهی به حقوق بین‌الملل و حقوق ایران». حقوق فناوری‌های نوین، دوره ۵، شماره ۹.  
صفوی سید حمزه (۱۳۹۱). عربستان از مجموعه کشورهای اسلامی. تهران: سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی و مؤسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام، چاپ اول.
طهماسبی، جواد و شاهمرادی، خیراله (1397). «چالش‌ها و خلأهای موجود در فرایند رسیدگی به جرائم سایبری». حقوقی دادگستری، دوره ۸۲، شماره ۱۰۴.   
عابدی، احمدرضا (۱۳۹۹). آیین دادرسی کیفری. تهران: مرکز مطبوعات و انتشارات قوه قضائیه.
عبودی، هاجر، سالاری فر، ابوذر، سایبانی، علیرضا (1404). «راهکارهای حمایت از قربانیان محیط سایبری در جرائم منافی عفت و اخلاق عمومی». فصلنامه پژوهش‌های اخلاقی، دوره ۳، شماره ۱۵. 
عمرانی‌فر، عدنان و همکاران (1400). «واکاوی تغلیظ دیه در ماه‌های حرام و حرم مکه با رویکرد انتقادی»، پژوهشنامه حقوق تطبیقی، دوره ۲، شماره ۸.
غمامی، سید محمدمهدی و فعلی، حمید (1401). «چالش‌های قانون‌گذاری حقوق کاربران در فضای مجازی؛ مطالعه تطبیقی دو تجربه متفاوت». فصلنامه علمی مطالعات میان‌رشته‌ای ارتباطات و رسانه، (ویژه‌نامه حقوق و رسانه)، شماره ۵.
کاوه، محمدهادی و بارانی، محمد (1404). «به‌کارگیری هوش مصنوعی برای مقابله با جرائم رایانه‌ای و بهبود عملکرد امنیت سایبری». فقه جزای تطبیقی، دوره ۵، شماره ۱. 
گلدوزیان، ایرج (۱۳۹۴). محشی قانون مجازات اسلامی. تهران: انتشارات مجد.
گودرزی، فرامرز و کیانی، مهرزاد (۱۳۹۸). پزشکی قانونی. تهران: انتشارات سمت.
محمدی جورکویه، علی (۱۳۸۹). «سیاست جنایی اسلام در جرائم جنسی». فصلنامه حقوق اسلامی،  دوره ۷، شماره ۲۴.
مصطفوی تبریزی، حسن (۱۳۸۶). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
مکارم شیرازی، ناصر (۱۳۸۰). تفسیر نمونه. قم: دارالکتاب الاسلامیه.
مکارم شیرازی، ناصر (۱۳۸۱). اخلاق در قرآن. قم: مدرسه امام علی بن ابی‌طالب†.
ملک شعار، مرضیه و تدین، عباس (1398). «تأثیر فضای مجازی در ارتکاب اعمال منافی عفت». تعالی حقوق، دوره 5، شماره ۴.
نوبهار، رحیم (۱۳۸۹). اهداف مجازات‌ها در جرائم جنسی.  قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
References
Alotaibi F., Furnell S., Stengel I., Papadaki M. (2016). A Survey of Cyber-security Awareness in Saudi Arabia; 11th International Conference for Internet Technology and Secured Transactions (ICITST) IEEE; 2016.pp. 154–158.
Alzubaidi A. (2021). Measuring the Level of Cyber-security Awareness for Cybercrime in Saudi Arabia. Heliyon.25; 7 (1): 231-278.
Nusairat, W. M. (2023). Criminal Responsibility for Sexual Exploitation of Children via Electronic Means of Communication Considering Saudi Arabia's Anti-cyber Crime Law. Russian Law Journal, 11 (2), 178–191.