تقارن تَخَنُّث و تَذَکُّر با همجنس‌گرایی در حقوق کیفری ایران و فقه اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حقوق کیفری و جرم‌شناسی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه مازندران، ایران، مازندران

2 استاد گروه حقوق کیفری و جرم‌شناسیِ دانشکده حقوق و علوم سیاسیِ دانشگاه مازندران، ایران، مازندران

10.22091/dclic.2025.12406.1055

چکیده

همجنس‌گرایی به‌عنوان یک رفتار مستوجب کیفر، در حالی برای اولین بار در قانون مجازات اسلامی 1392 مطرح شد که قبل از طرح آن، نظام حقوقی ایران برای یک دورهٔ طولانی با خلأ قانونی مواجه بود. درحالی‌که تحریم همجنس‌گرایی از نگاه شرعی از ضروریات دین به شمار می‌آمد و برخلاف سایر رفتارهای خلاف اخلاق و عفت که سابقهٔ قابل توجهی در قوانین کیفری دارند، این عنوان مجرمانهٔ موصوف به‌تازگی وارد قلمرو حقوق کیفری شده است. در نگاه اول، به نظر می‌رسد رویکرد قانون‌گذار کیفری ایران در راستای طرح این موضوع، برمبنای حمایت از ارزش‌های دینی و اخلاقی جامعه بوده است؛ ارزش‌هایی که هم‌تراز با مبانی اخلاق‌گرایی قانونی، بازتاب گسترده‌ای در قوانین کیفری داشته است. اما نگاه بی‌روح مقنن به این پدیده، بدون درک مشخصه‌هایی از قبیلِ تَخَنُّث و تَذَکُّر، اهداف سیاست کیفری را در قبال کیفرگزینی و بازدارندگی و عدم تکرار چنین پدیده‌ای برآورده نمی‌سازد. رویکرد مطلق قانون‌گذار به کیفر همجنس‌گرایی در حالی بوده است که جایگاه این عنوان، از یک طرف در تراز با عناوین تَخَنُّث و تَذَکُّر و از طرف دیگر کیفردهی آن در چارچوب جرائم حدی و یا تعزیرات منصوص شرعی، در هاله‌ای از ابهام فرورفته است؛ ابهامی که رویه قضایی را دچار سردرگمی نموده و منجر به صدور آراء متعارض و بعضاً اشتباه شده است. در این پژوهش که برمبنای مطالعات توصیفی‌تحلیلی صورت پذیرفته است، تلاش می‌گردد ضمن تبیین مفاهیم تَخَنُّث و تَذَکُّر، رویکرد حقوق کیفری ایران و فقه اسلامی در تقارن این عناوین با همجنس‌گرایی تحلیل و به ابهامات مذکور پاسخ داده شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Parallelism of Effeminacy and Masculinity with Homosexuality in Iranian Criminal Law and Islamic Jurisprudence

نویسندگان [English]

  • Mehran Zalipour Madab 1
  • Abolhasan Shakeri 2
1 Ph.D. Student in Criminal Law, Faculty of Law and Political Sciences, Mazandaran University, Iran, Mazandaran
2 Professor, Department of Criminal Law and Criminology, Faculty of Law and Political Science, University of Mazandaran, Iran, Mazandaran
چکیده [English]

Homosexuality was first introduced as a punishable behavior in the 1392 Islamic Penal Code, while before its introduction, the Iranian legal system faced a legal vacuum for a long period. While the prohibition of homosexuality was considered a religious necessity from Shariah perspective, and unlike other immoral and indecent behaviors that have a significant history in criminal laws, the aforementioned criminal title has only recently entered the realm of criminal law. At first glance, it seems that the approach of the Iranian criminal legislator in addressing this issue has been based on supporting the religious and moral values of society, which have been widely reflected in criminal laws, along with the basics of legal morality. However, the legislator's soulless view of this phenomenon, without understanding characteristics such as effeminacy and masculinity, does not meet the goals of penal policy in terms of sentencing, deterrence, and non-repetition of such a phenomenon. The legislator's absolute approach to the punishment of homosexuality has been while the status of this title, on the one hand, is on a par with the titles of effeminacy and masculinity, and on the other hand, its punishment within the framework of Hudud crimes or prescribed Taeziri punishments has been shrouded in an aura of ambiguity, which has confused judicial practice and led to the issuance of conflicting and sometimes erroneous decisions. In this research, which is based on analytical and descriptive studies, an attempt is made to explain the concepts of effeminacy and masculinity, meanwhile to analyze the approach of Iranian criminal law and Islamic jurisprudence in the parallelism of these titles with homosexuality, and respond to the aforementioned ambiguities.

کلیدواژه‌ها [English]

  • homosexuality
  • effeminacy
  • masculinity
  • prescribed Taeziri punishments
  • Chastity and public morality
ابن تیمیه، أحمد بن عبد الحلیم (1408ق). الفتاوی الکبری، جلد ۳ (باب حدود) – جلد ۳۴، چاپ دوم، بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن تیمیه، أحمد بن عبدالحلیم (1425ق). مجموع الفتاوی، جلد 15، مدینه - عربستان: وزاره الشؤون الأسلامیه و الأوقاف و الدعوه و الأرشاد.
ابن عابدین حنفی، محمد أمین بن عمر بن عبدالعزیز عابدین الدمشقی الحنفی (1992 م). رد المختار علی الدر المختار (حاشیه بر الدر المختار للحصکفی)، جلد 5، دمشق – سوریه: دارالفکر.
ابن فهد حلی، احمد بن محمد (1407ق). المهذب البارع فی شرح المختصر النافع، جلد 5، قم: جماعه المدرسین فی الحوزه العلمیه بقم: مؤسسه النشر الأسلامی.
ابن قدامه، عبدالله بن احمد (1415ق). المغنی، جلد  ۸-1، ریاض- عربستان: دارعالم الکتب.
ابن منظور، ابوالفضل جمال‌الدین محمد بن مکرم (1376ق). لسان العرب، جلد 3، بیروت. دار احیاء التراث العربی
ابوالصلاح حلبی، تقی بن نجم (بی‌تا). الکافی فی الفقه، اصفهان: مکتبه الأمام أمیر المومنین علی†.
اعتمادی، امیر و زالی‌پورمداب، مهران (1400). «مصلحت‌گرایی در عفو یا تبدیل مجازات محکومان به حبس‌های غیرتعزیری»، فصلنامه پژوهش حقوق کیفری، دوره نهم، شماره ۳۴، بهار 1400.
انصاری، مرتضی بن امین (1410ق). المکاسب، جلد 2 -3، چاپ 7، قم: دارالکتاب.
انصاری، مرتضی بن امین (1411 ق). مکاسب محرمه و بیع و خیارات، جلد 1، قم: منشورات دار الذخائر.
بحرانی، یوسف بن احمد (1363ش). الحدائق الناضره فی أحکام العتره الطاهره، جلد 19، قم: جماعه المدرسین فی الحوزه العلمیه بقم مؤسسه النشر الأسلامی.
بخاری، محمد بن اسماعیل (1300ق). فتح الباری شرح صحیح البخاری، جلد 10، بولاق، مصر: المطبعه الکبری الامیریه.
برهانی، محسن و نادری فرد، مریم (1394). «تعزیرات منصوص شرعی، مفهوم فقهی و مصادیق قانونی»، پژوهش حقوق کیفری، سال سوم، شماره ۱۰.
پژوهشگاه قوه قضاییه. (1401). مجموعه آرای قضایی شعب دیوان عالی کشور (کیفری) – زمستان 1393 (چاپ اول). تهران: مرکز مطبوعات و انتشارات قوه قضاییه.
پورافکاری، نصرت‌اله (1373). فرهنگ جامع روانشناسی و روانپزشکی و زمینه‌های وابسته؛ تهران: نشر فرهنگ معاصر.
توحیدی نافع، جلال (1395). تعیین مجازات در نظام قضایی ایران و مطالعه تطبیقی آن با حقوق انگلستان، مدرسه عالی شهید مطهری، رساله دکتری رشته فقه و حقوق جزا.
جزیری، عبد الرحمن بن محمد عوض (1424ق). الفقه علی المذاهب الاربعه، جلد 5، ناشر بیروت لبنان: دارالکتب العلمیه.
جمعی از پژوهشگران زیر نظر سیّد محمود هاشمی (1426ق). فرهنگ فقه مطابق مذهب أهل بیت‰، جلد 2، قم: مؤسسه دایره المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت‰.
حر عاملی، محمد بن حسن (1416ق). تفصیل وسائل الشیعه إلی تحصیل مسائل الشریعه، جلد ۲۸-۲۰، قم: مؤسسه آل البیت‰ لإحیاء التراث.
حرعاملی، محمد بن حسن (1409ق). وسائل الشیعه، جلد 30، چاپ اول، قم: مؤسسه آل البیت‰.
حسینی روحانی، سید محمد صادق (1412ق). فقه الصادق†، ج 14، قم: مدرسه الامام الصادق†.
حلی، حسن بن یوسف (1413ق). قواعد الأحکام، جلد 3، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم: دفتر انتشارات اسلامی.
خالقی، علی (1395). «نکته‌ها در قانون آیین دادرسی کیفری»، چاپ هشتم، تهران: مطالعات و پژوهش‌های حقوقی شهر دانش.
خطیب شربینی، محمد بن احمد (1421ق). مغنی المحتاج إلی معرفه معانی الفاظ المنهاج، بیروت – لبنان: دارالکتب العلمیه.
خمینی، روح الله (1383 ش). ترجمه تحریر الوسیلة، مترجم محمد قاضی‌زاده و علی اسلامی، جلد 4، قم -ایران، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم. دفتر انتشارات اسلامی.
خمینی، روح الله (1392ش). استفتائات (امام)، جلد 10، قم: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینیŠ.
خوئی، ابوالقاسم. (۱۴۱۸–۱۹۹۸). موسوعة الإمام الخوئی، جلد ۱–۵۰. قم - ایران: مؤسسة إحیاء آثار الامام الخوئی.
ذهنی تهرانی، محمد جواد (1369). تشریح المطالب، محقق: مرتضی بن محمدامین انصاری، جلد 2، قم: حاذق.
زیبدی مرتضی، محمد بن محمد (1414 ق). تاج العروس فی شرح القاموس، چاپ اول، جلد نهم، بیروت -لبنان: دارالفکر.
سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌‌بکر؛ ابن رشد، محمد بن احمد؛ زواوی، احمد عبدالفتاح؛ مالک بن انس؛ سحنون، عبدالسلام بن سعید و عتقی، عبد الرحمن بن قاسم. (۱۴۱۱–۱۹۹۱). المدونة الکبری، جلد (۱–۴). بیروت - لبنان: دار الفکر.
شافعی محمد بن ادریس (1423ق). الأم، جلد 6، بیروت – لبنان، دارالکتب العلمیه.
شبیری زنجانی، موسی (بی‌تا). نکاح، محقق: محمد کاظم بن عبد العظیم یزدی، جلد 7، قم: مؤسسه پژوهشی رأی پرداز.
شهید الاول، محمد بن مکی (1410ق.). اللمعه الدمشقیه، کتاب الحدود، بیروت: الدار الاسلامیه.
شیری، عباس (1399). «حاکمیت اصل قانونی بودن مجازات‌ها در تعزیرات منصوص شرعی»، فصلنامه تحقیقات حقوقی، شماره 90، دوره 23.
طباطبائی، سید محمد حسین (1378 ش). معنویت تشیع به ضمیمه چند مقاله دیگر، قم: تشیع.
طبرسی، فضل بن حسن (1410ق). المؤتلف من المختلف بین أئمه السلف، جلد 2، مشهد: ناشر آستانه الرضویه المقدسه، مجمع البحوث الأسلامیه.
طوسی، ابوجعفر محمد بن الحسن بن علی (1410ق.). النهایه فی مجرد الفقه و الفتاوی، بیروت: دارالکتاب العربی.
طوسی، محمد بن حسن (1387ق). المبسوط فی الفقه الأمامیه، جلد 4، تهران: مکتبه المرتضویه.
عالی‌پور، حسن (1395). حقوق کیفری فناوری اطلاعات، چاپ چهارم. تهران: خرسندی.
عمید، حسن (1389). فرهنگ فارسی عمید، چاپ اول، تهران: راه رشد.
فاضل موحدی لنکرانی، محمد (1390ش). آیین کیفری اسلام جلد (2)، قم: مرکز فقهی ائمه اطهار‰.
قدسی، سید ابراهیم و پورزرین، علی (1382). نقد و بررسی ماده 637 قانون مجازات اسلامی، پژوهشنامهٔ علوم انسانی و اجتماعی، سال سوم، شماره ۱۰-۹.
کاتوزیان، ناصر (1388). مقدمهٔ علم حقوق و مطالعه در نظام حقوقی ایران، چاپ 72، تهران: شرکت سهامی انتشار.
گلپایگانی، محمدرضا (1414ق). الدر المنضود فی أحکام الحدود، جلد 2، قم: ناشر دارالقرآن الکریم.
محقق حلی، جعفربن‌حسن (1408ق.). شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، جلد 2، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
محقق داماد، سید مصطفی (1379). قواعد فقه – بخش جزایی، چاپ اول، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
محقق داماد، مصطفی (1383ش). قواعد فقه (بخش جزایی)، تهران – ایران: مرکز نشر علوم اسلامی.
محمد الخطیب الشربینی (977ق). مغنی المحتاج إلی معرفه معانی الفاظ المنهاج، جلد 4، بیروت: دارالکتب العلمیه.
مرغینانی، علی ابن ابی بکر (بی‌تا). الهدایه شرح بدایه المبتدی، جلد 2، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
مرغینانی، علی بن ابی بکر (1417ق). الهدایه شرح بدایه المبتدی، جلد 4، کراچی، پاکستان: إداره القرآن و العلوم الأسلامیه.
معین، محمد (1381). فرهنگ فارسی معین، چاپ چهارم، تهران: ادنا - کتاب راه نو.
مکارم شیرازی، ناصر (1363). «تحلیلی پیرامون مسئله تعزیرات در اسلام»، مجله نور علم، سال هفتم. نشریه جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
مکارم شیرازی، ناصر (1381). کتاب النکاح، جلد 2، قم: دارالکتب الاسلامیه.
منتظری، حسینعلی (1367ش)، مبانی فقهی حکومت اسلامی، جلد 3، مترجم محمود صلواتی، قم: دراسات فی ولایة الفقیة و فقة الدولة الإسلامیة، کیهان.
موسوی خمینی، روح الله (1404ق.). تحریرالوسیله، کتاب الحدود، قم: مؤسسه النشرالاسلامی.
نجفی، محمدحسن (1363ش). جواهرالکلام فی شرح شرائع الاسلام، جلد 4۱-۲۲،  چاپ دوم، محقیق محمود قوچـانی، مؤسسـه فقه الشیعة من القرن الثامن، بیروت - لبنان: دارإحیاء التراث العربی.
نوری همدانی، حسین (1388ش). هزار و یک مسئله (مجموعه استفتاءات)، جلد 2، قم: مهدی موعودS
نوری، حسین بن محمد تقی (1408ق). مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، جلد 28، قم: مؤسسه آل البیت‰.
نووی، یحیی بن شرف (1347ق). المجموع شرح المهذب، جلد 4، لبنان: دارلفکر.
نیآوردی، علی بن محمد (بی‌تا). الاحکام السلطانیه، مصر– قاهره: دارالحدیث.
وکیلی، شروین (1396). همجنس‌گرایی؛ تحلیلی در جامعه شناسی تکاملی، انتشارات داخلی موسسه فرهنگی خورشید راگاه.
هاشمی شاهرودی، محمود. (1382ق). مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت‰، جلد 2، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت‰، قم – ایران: مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت‰.
همدانی، رضا بن محمد هادی (1376ش). مصباح الفقیه، جلد 1، قم: المؤسسه الجعفریه لإحیاء التراث.