معاونت در محاربه در حقوق کیفری ایران و فقه اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه حقوق کیفری و جرم شناسیِ دانشکده حقوق دانشگاه قم، ایران، قم

2 دانشجوی کارشناسی ارشد حقوق کیفری و جرم شناسیِ دانشکده حقوق دانشگاه قم، ایران، قم

10.22091/dclic.2025.11682.1038

چکیده

محاربه به‌عنوان یکی از جرائم علیه امنیت عمومی در حقوق کیفری ایران، بر اساس ماده 279 قانون مجازات اسلامی جرم‌انگاری شده است. از منظر فقه اسلام، محاربه به‌عنوان یکی از حدود از مضمون آیه ۳۳ سوره مبارکه مائده نشئت گرفته است. معاونت در محاربه به معنای مساعدت و همکاری در آشکارسازی یا تجرید سلاح به‌منظور ایجاد ترس و وحشت در جامعه است که باعث صدمه به مردم میشود. موضوع معاونت در محاربه اقسام متنوعی از مساعدت و همراهی با مباشر خواهد بود که به قصد آسیب به جان، مال یا ناموس یا ارعاب عموم مردم انجام میشود. ازاین‌رو، معاونت در محاربه رفتاری است که با هدف کمک به شخصی که قصد صدمه به جان، مال یا ناموس مردم یا ارعاب آن‌ها با کشیدن اسلحه در جامعه دارد، محقق میشود. رکن مادی معاونت در محاربه از مصادیق مندرج در ماده 126 قانون مجازات اسلامی قابل استنباط است. رکن روانی معاونت نیز شامل علم و عمد در ارتکاب مصادیق مذکور در همین ماده است. نظر به عاریتی بودن مجازات معاون به‌عنوان یک معیار کلی، مسئله اساسی این تحقیق آن است که آیا این ملاک در جرائم حدی ازجمله جرم محاربه قابل تعمیم است؟ دستاورد پژوهشی و نتیجه بررسی در این تحقیق آشکار میسازد که در سیستم کیفری ایران، تعیین کیفر عاریتی معاونت در محاربه در فرض مجازات صلب، نفی بلد یا قطع عضو برای مباشر با ابهام، فقدان نص یا نقص قانون مواجه است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Counselling and Procuring Moharebeh in Iranian Criminal Law and Islamic Jurisprudence

نویسندگان [English]

  • Abolfath Khaleghi 1
  • Mohammad Yari 2
1 Professor, Department of Criminal Law and Criminology, Faculty of Law, University of Qom, Iran, Qom
2 Master's student in Criminal Law and Criminology, Faculty of Law, Qom University, , Iran, Qom
چکیده [English]

Moharebeh, as a crime against public security, is criminalized in Iranian criminal law under Article 279 of the Islamic Penal Code. From the Islamic jurisprudence perspective, Moharebeh, as one the Hodod (prescribed punishments), is derived from Verse 33 of Surah Al-Ma'idah. Counselling and procuring Moharebeh refers to Assistance and cooperation in revealing or drawing a weapon to make fear and terror in society، thereby causing harm to people. The question of counselling and procuring Moharebeh will encompass various forms of assistance and cooperation with the principal offender that is carried out with the intention of harming life, property, or honor, or intimidating the public. Therefore, counselling and procuring Moharebeh is an act committed with the intention of assisting someone who intends to harm the lives, property, or honor of the people, or to intimidate them by drawing a weapon in society. The actus reus of counselling and procuring Moharebeh can be inferred from the samples included in Article 126 of the Islamic Penal Code. The mens rea of counselling and procuring also includes knowledge and intent regarding the commission of the acts mentioned in this article. Given the derivative nature of the punishment for an accessory, as a general criterion, the main question in this research is whether this criterion is applicable to Hodod crimes, such as Moharebeh. The findings of this research reveal that in the Iranian criminal system، determining the derivative punishment for counselling and procuring Moharebeh in cases where the perpetrator is sentenced to crucifixion، banishment or amputation, is fraught with ambiguity, lack of legal provision, or legal deficiency.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Moharebeh
  • Counselling and Procuring Moharebeh
  • punishment of crucifixion
  • banishment
  • amputation
اردبیلی، محمدعلی (1400). حقوق جزای عمومی. جلد دوم، چاپ پنجاه و نهم، تهران: نشر میزان.
آقایی نیا، حسین؛ رستمی، هادی (1401). حقوق کیفری اختصاصی (2): جرائم علیه مصالح عمومی کشور. جلد دوم، چاپ دوم، تهران: نشر میزان.
پوربافرانی، حسن (۱۴۰۲). جرائم علیه امنیت و آسایش عمومی. چاپ پنجم، تهران: انتشارات جنگل.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر (۱۳۸۱ش). مبسوط در ترمینولوژی حقوق.جلد سوم، چاپ دوم، انتشارات گنج دانش.
حاجی ده آبادی، احمد (۱۳۹۵). حاکمیت یا عدم حاکمیت اصل ۱۶۷ (ق.م.ا) در امور کیفری با نگاهی به قانون مجازات اسلامی ۱۳۹۲. پژوهش‌های فقهی، دوره ۱۲، شماره ۲.
حاجی ده آبادی، احمد؛ حسانی، یعقوب (۱۴۰۱). ارکان تشکیل‌دهندۀ عنصر روانی معاونت در حقوق کیفری. پژوهشنامه حقوق کیفری، سال ۱۳، شماره ۲.
حلی، محقق جعفر بن الحسن (۱۳۸۹ ق). شرائع الاسلام فی مسائل الحلال والحرام. نجف اشرف: مؤسسه الاداب.
دهخدا، علی‌اکبر (۱۳۸۵). فرهنگ متوسط دهخدا. جلد ۲، چاپ اول، مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
رایجیان اصلی، مهرداد (1395). اصل قانونمندی حقوق جنایی با رهیافتی به تحولات اخیر آن در حقوق ایران، در علوم جنایی تطبیقی در پرتو همکاری‌های بین‌المللی مجموعه مقالات نکوداشت دکتر سیلویا تلنباخ، به کوشش: دکتر حسین غلامی، تهران: بنیاد حقوقی میزان،
سپهوند، امیرخان (۱۳۸۶ ش). جرائم علیه اشخاص. تهران: مجد.
شامبیاتی، هوشنگ (۱۳۹۲). حقوق جزای عمومی. جلد دوم، چاپ دوم، تهران: مجد.
شمس ناتری، محمدابراهیم (۱۳۹۶). قانون مجازات اسلامی در نظم حقوقی کنونی. جلد یک، حقوق جزای عمومی، چاپ چهارم، انتشارات بنیاد حقوقی میزان.
شهید ثانی، زین‌الدین بن علی (۱۳۸۴). شرح و تببین اللمعه. ترجمه: علی شیروانی، جلد ۱۳و۱۴، چاپ پنجم، مؤسسه  انتشارات دارالعلم.
طوسی، محمد ابن الحسن (۱۳۶۲). النهایه فی مجرد الفقه و الفتاوی. ترجمه: سید محمدباقر سبزواری، جلد دوم، انتشارات دانشگاه تهران.
غلامی، علی (۱۴۰۲ ش). حقوق جزای عمومی در جمهوری اسلامی ایران. جلد دوم، چاپ اول، تهران: نشر میزان.
گلدوزیان، ایرج (۱۳۹۳ ش). محشای قانون مجازات اسلامی. چاپ دوم، تهران: انتشارات مجد.
محسنی، فرید؛ دیبانژاد، محسن (۱۳۹۶). تحلیل مصادیق قانونی معاونت در جرم و امکان تحقق آن‌ها از طریق ترک فعل. دو فصلنامه شهر قانون، شماره ۲۰.
محقق حلی، ابوالقاسم نجم‌الدین (۱۳۷۴). شرایع الاسلام،جلد سوم، چاپ ششم، ترجمه: ابوالقاسم ابن احمد یزدی، مؤسسه  انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
محمدخانی، عباس (۱۳۹۵ ش). عنصر روانی جرم. جلد یک، تهران: نشر میزان.
معین، محمد (۱۳۷۶). فرهنگ معین. چاپ یازدهم، تهران: انتشارات امیرکبیر.
منصورآبادی، عباس (۱۳۹۶). حقوق جزای عمومی ۲ . چاپ اول، تهران:  نشر میزان.
موسوی خمینی، سید روح‌الله (۱۳۸۶). تحریر الوسیله. جلد چهارم، دفتر انتشارات اسلامی.
میرمحمد صادقی، حسین (۱۴۰۰ ش). حقوق جزای عمومی. جلد یک، چاپ سوم، انتشارات دادگستر.
میرمحمد صادقی، حسین؛ رحمتی، علی (۱۳۹۴). مصادیق عدول از اصول کلی حقوق کیفری در جرائم علیه امنیت. سال ۲۴، شماره ۷۸.
نجفی، محمدحسن (۱۳۹۰). جواهر الکلام، حدود و تعزیرات،جلد سوم، چاپ اول، ترجمه: اکبر نایب زاده، انتشارات خرسندی.
نوربها، رضا؛ شیری، عباس (۱۳۹۶ ش). زمینه حقوق جزای عمومی. چاپ اول، نشر میزان.
هاشمی، سید محمد (۱۳۷۶). محارب کیست و محاربه چیست؟ (بحثی در شناخت موضوع حد محارب). نشریه فقه اهل‌بیت‰، شماره ۱۱ و ۱۲.