بررسی تطبیقی متلاحمه و نافذه در حقوق کیفری ایران و فقه امامیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه فقه و حقوق اسلامیِ دانشکده علوم انسانیِ دانشگاه سمنان، ایران، سمنان

2 دانشجوی کارشناسی ارشد فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشکده علوم انسانی دانشگاه سمنان، ایران، سمنان

10.22091/dclic.2025.12239.1047

چکیده

متلاحمه و نافذه جراحاتی هستند که در فقه جزای اسلام وضع شده‌اند. بر اساس نظر مشهور فقها، متلاحمه از قسم شجاج بوده و مقدار زیادی در گوشت فرو می‌رود، اما به سمحاق نمی‌رسد. لکن نافذه را جراحتی دانسته‌اند که در اثر ورود نیزه یا خنجر در اطراف بدن (دست و پا) به وجود می‌آید و از قسم شجاج محسوب نمی‌شود. اما در مقابل، فقهایی هستند که نظر متفاوتی دارند و معتقدند نافذه آن است که نسبت به باضعه نفوذ عمیق‌تری دارد و متلاحمه نامیده می‌شود. متلاحمه و نافذه به ترتیب در مواد 709 و 713 ق.م.ا مورد توجه مقنن قرار گرفته‌اند که در مواد مذکور به تعریف و احکام آن‌ها پرداخته شده است. هدف این پژوهش آن است که این دو جراحت را مورد تحلیل و بررسی قرار دهد تا به این نتیجه برسد که آیا امکان دارد متلاحمه و نافذه را جراحت یکسانی دانست یا خیر؟ یافته‌ها نشان می‌دهد که متلاحمه و نافذه در بسیاری از احکام با یکدیگر تناقض دارند و نتیجه آن است که با توجه به اختلافات موجود امکان یکی دانستن این جراحات بعید به نظر می‌رسد. پژوهش حاضر بر اساس روش توصیفی-تحلیلی درصدد آن است که با دلایل متقن به تقویت نفی همانندی جراحات مذکور بپردازد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Comparative investigation of Mutalahemeh and Nafezeh in Iranian Criminal Law and Islamic Juriprudence

نویسندگان [English]

  • Hamid Masjedsaraei 1
  • Hamid Reza Salmannezhad 2
1 Professor, Department of Islamic Jurisprudence and Law, Faculty of Humanities, Semnan University, Iran, Semnan,
2 Master's student in Jurisprudence and Fundamentals of Islamic Law, Faculty of Humanities, Semnan University, Iran, Semnan
چکیده [English]

Mutalahemeh and Nafezeh are wounds that are enacted in Islamic criminal jurisprudence. According to the famous opinion of jurists, Mutalahemeh is a category of Shejaj and penetrates deeply into the flesh but does not reach the periosteum. However, Nafezeh is considered a wound caused by the penetration of a spear or dagger into around the body (arms and legs) and is not classified as Shejaj. But, in contrast, there are jurists with differing views who believe that Nafezeh is a wound that penetrates more deeply than Baze’h, and thus, it is called Mutalahemeh. Mutalahemeh and Nafezeh are addressed in articles 709 and 713 of the Islamic Penal Code by the legislator, where their definitions and rulings are discussed. The aim of this research is to analyze and examine these two types of wound, so that to conclude whether it is possible to consider Mutalahemeh and Nafezeh as the same type of wound. The findings indicate that Mutalahemeh and Nafezeh contradict each other in many rulings, leading to the conclusion that, given the existing differences, it seems unlikely to regard these wounds as identical. This study, with a descriptive-analytical method, seeks to provide solid evidence against the similarity of the aforementioned wounds.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mutalahemeh
  • Nafezeh
  • Shejaj
  • wound
  • Articles 709 and 713 of the Islamic Penal Code

مراجع

قرآن کریم
اباذری فومشی، منصور (1379). شرحی بر قانون مجازات اسلامی ایران، چاپ اول، تهران: انتشارات خط سوم.
ابن جنید، محمد بن احمد (1416). مجموعه فتاوی ابن الجنید، چاپ اول، قم: مؤسسه نشر الاسلامی.
ابن حیون، نعمان بن محمد (1383). دعائم الاسلام، جلد دوم، چاپ دوم، قم: مؤسسه آل‌البیت‰ لإحیاء التراث.
ابن زهره، حمزه بن علی (1417). غنیة النزوع إلی علمی الاصول و الفروع، جلد اول، چاپ اول، قم: مؤسسه الامام الصادق‰.
ابن سعید، یحیی بن احمد (1405). الجامع للشرائع، چاپ اول، قم: مؤسسه سید الشهّداء‰.
ابن سعید، یحیی بن احمد (بی‌تا). نزهة الناظر فی الجمع بین الاشیاه و النظائر، چاپ اول، نجف اشرف: مطبعة الآداب.
ابن فارس، احمد بن فارس (1404). معجم المقاییس اللغه، جلد پنجم، قم: مکتب الإعلام الإسلامی.
ابن فهد حلی، احمد بن محمد (1407). المهذب البارع فی شرح المختصر النافع، جلد پنجم، چاپ اول، قم: مؤسسه نشر الاسلامی.
ابوالصلاح حلبی، تقی بن نجم (بی‌تا). الکافی فی الفقه، چاپ اول، اصفهان: مکتبة الامام امیرالمؤمنین علی†.
اعرجی، عبدالمطلب بن محمد (1416). کنز الفوائد فی حل مشکلات القواعد، جلد سوم، چاپ اول، قم: مؤسسه نشر الاسلامی.
امامی، مسعود (1401). شرح مبسوط قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 دیه جراحات و جنین و میّت، چاپ اول، قم: مؤسسه دایرة‌المعارف فقه اسلامی.
آبی، حسن بن أبیطالب (1408). کشف الرموز فی شرح المختصر النافع، جلد دوم، چاپ اول، قم: مؤسسه نشر الاسلامی.
بیهقی کیدری (کیدری). قطب‌الدین (1374). إصباح الشیعة بمصباح الشریعة، چاپ اول، قم: مؤسسه الامام الصادق (ع).
ترحینی عاملی، محمدحسن (1385). الزبدة الفقیة فی شرح الروضة البهیة، جلد نهم، چاپ چهارم، بی‌جا: دار الفقه الطباعة و النشر.
ثعالبی، عبدالملک بن محمد (1414). فقه اللغة، چاپ اول، بیروت: دار الکتب العلمیة.
حر عاملی، محمد بن حسن (1412). هدایة الامة إلی احکام الائمة علیهم‌السلام، جلد هشتم، چاپ اول، مشهد: آستانة الرضویة المقدسة.
حرعاملی، محمد بن حسن (1416). تفصیل وسائل الشیعه إلی تحصیل مسائل الشریعة، جلد بیست‌ونهم، چاپ سوم، قم: مؤسسه آل‌البیت (ع) لإحیاء التراث.
حسینی زبیدی، محمد مرتضی (1414). تاج العروس من جواهر القاموس، جلد هفتم، بیروت: دارالفکر.
حسینی عاملی، محمدجواد بن محمد (بی‌تا). مفتاح الکرامة فی شرح القواعد العلامة (ط.قدیمة). جلد یازدهم، چاپ اول، بیروت: دار احیا التراث العربی.
خمینی، سید روح اللّه (1392). تحریر الوسیله، جلد دوم، چاپ سوم، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار معظمٌ‌له.
خویی، سید ابوالقاسم (1418). موسوعه الامام الخویی، جلد چهل‌ودوم، چاپ اول، قم: مؤسسه احیاء آثار الامام الخویی.
دهخدا، علی‌اکبر (1377) لغت‌نامه دهخدا، جلد سیزدهم، چاپ دوم، تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1420). مفردات الفاظ القرآن، دمشق: دارالقلم.
روحانی، سید محمدصادق (1435). منهاج الصالحین، جلد سوم، چاپ دوم، بیروت: دار بلال للطباعه و النشر.
روحانی، سید محمدصادق (بی‌تا). فقه الصادق (ع)، جلد بیست‌وششم، قم: بی‌نا.
زراعت، عباس؛ محمدعلی شهرآبادی (1396). شرح مبسوط قانون مجازات اسلامی مبحث دیات، جلد پنجم، چاپ اول، تهران: انتشارات جاودانه جنگل.
شرتونی، سعید (1403). أقرب الموارد فی فصح العربیة و الشوارد، جلد اول، قم: مکتبة آیة الله العظمی المرعشی.
شکری، رضا و قادر سیروس (1385). قانون مجازات اسلامی در نظم کنونی، چاپ پنجم، تهران، نشر مهاجر.
شوشتری، محمدتقی (1364). النجعة فی شرح اللمعة، جلد یازدهم، چاپ اول، تهران: مکتبة الصدوق.
شهید اول، شمس‌الدین محمد بن مکی (1410). اللمعة الدمشقیة فی فقه الإمامیة، چاپ اول، بیروت: دارالتراث.
شهید اول، شمس‌الدین محمد بن مکی (1430). موسوعة الشهید الاول، جلد سیزدهم، چاپ اول، قم: مرکز العلوم و الثقافة الاسلامیة.
شهید ثانی، زین‌الدین بن علی (1410). الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، جلد دهم، چاپ اول، قم: مکتبة الداوری.
شهید ثانی، زین‌الدین بن علی (1413). مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الاسلام، جلد پانزدهم، چاپ اول، قم: مؤسسه المعارف اسلامیة.
شیخ صدوق، محمد بن علی (1363). من لا یحضره الفقیه، جلد چهارم، چاپ دوم، قم: مؤسسه نشر الاسلامی.
صاحب بن عباد، اسماعیل بن عباد (1414). محیط فی اللغة، جلد نهم، چاپ اول، بیروت: عالم الکتب.
طباطبایی حکیم، محمد سعید (1433). منهاج الصالحین، جلد سوم، چاپ هشتم، قم: دار الهلال.
طباطبایی کربلایی (صاحب ریاض). علی بن محمدعلی (1368). الشرح الصغیر فی شرح المختصر النافع، جلد سوم، چاپ اول، قم: مکتبة آیت اللّه العظمی المرعشی.
طباطبایی کربلایی (صاحب ریاض). علی بن محمدعلی (1418). ریاض المسائل (ط.الحدیث). جلد شانزدهم، چاپ اول، قم: مؤسسه آل‌البیت (ع) لإحیا التراث.
طریحی، فخرالدین بن محمد (1375). مجمع البحرین، جلد دوم و ششم، چاپ سوم، تهران: مکتبة المرتضویة.
طوسی، محمد بن حسن (1365). تهذیب الاحکام، جلد دهم، چاپ چهارم، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
علامه حلی، حسن بن یوسف (1374). مختلف الشیعه فی أحکام الشریعه، جلد نهم، چاپ دوم، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
علامه حلی، حسن بن یوسف (1410). إرشاد الأذهان إلی أحکام الایمان، جلد دوم، چاپ اول، قم: مؤسسه النشر الإسلامی.
علامه حلی، حسن بن یوسف (1411). تبصرة المتعلمین فی أحکام الدین، چاپ اول، تهران: وزارت ارشاد و فرهنگ اسلامی (سازمان چاپ و انتشارات).
عمید، حسن (1389). فرهنگ فارسی عمید، چاپ اول، تهران: انتشارات راه رشد.
فاضل لنکرانی، محمد (1376). تفصیل الشریعه (کتاب الدیات). چاپ اول، قم: مرکز فقه الأئمة الأطهار‰.
فاضل لنکرانی، محمد (1425). جامع المسائل، چاپ اول، قم: امیر قلم.
فاضل هندی، محمد بن حسن (1416). کشف اللثام عن قواعد الأحکام، جلد یازدهم، چاپ اول، قم: مؤسسه النشر الإسلامی.
فراهیدی، خلیل بن احمد (1409). العین، جلد سوم و هفتم و هشتم، چاپ دوم، قم: مؤسسه دار الهجرة.
فقعانی، علی بن علی (1418). الدر المنضود فی معرفة صیغ النیات و الایقاعات و العقود، چاپ اول، شیراز: مکتبة مدرسة امام العصر (عج) العلمیة.
فیاض، محمد اسحاق (بی‌تا). منهاج الصالحین، جلد سوم، چاپ اول، قم: مکتب سماحة معظمٌ‌له.
قمی، علی بن محمد (1379). جامع الخلاف و الوفاق بین الإمامیة و بین أئمة الحجاز و العراق، چاپ اول، قم: زمینه‌سازان ظهور امام عصر (عج).
کلینی، محمد بن یعقوب (1363). الکافی (الإسلامیة). جلد هفتم، چاپ پنجم، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
محقق حلی، جعفر بن حسن (1408). شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، جلد چهارم، چاپ دوم، قم: نشر اسماعیلیان.
مروّج، حسین، (1379). اصطلاحات فقهی، چاپ اول، قم: نشر بخشایش.
مسجدسرایی، حمید (1393). ترمینولوژی فقه، چاپ دوم، تهران: انتشارات روایت نو.
مصدق، محمد (1399). شرح قانون مجازات اسلامی (دیات). جلد ششم، چاپ اول، تهران: انتشارات جنگل.
مصطفی‌زاده، فهیم (1392). قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 در پرتو نظرات شورای نگهبان، چاپ اول، تهران: پژوهشکده شورای نگهبان.
مقدس اردبیلی، احمد بن محمد (بی‌تا). مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان، جلد چهاردهم، چاپ اول، قم: مؤسسه النشر الإسلامی.
مکارم شیرازی، ناصـر (1427). استفتائات جدید، جلد دوم، چاپ دوم، قم: مدرسة الإمام علی بن أبیطالب (ع).
منتظری، حسینعلی (1384). استفتائات، جلد دوم، چاپ سوم، تهران: نشر سایه.
میرمحمدصادقـی، حسین (1399). حقوق جزای اختصاصـی (جرائم علیه تمامیت جسمانـی اشخاص). جلد سوم، چاپ بیست‌ونهم، تهران: نشر میزان.
نجفی (صاحب جواهر). محمدحسن بن باقر (بی‌تا). جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، جلد چهل‌وسوم، چاپ هفتم، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
نرم‌افزار گنجینه استفتائات قضایی
وحید خراسانی، حسین (1386). منهاج الصاحین، جلد سوم، چاپ پنجم، قم: مدرسة الإمام باقرالعلوم (ع).
هاشمی شاهرودی، سید محمود (1382). فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل‌بیت علیهم‌السلام، جلد ششم، چاپ اول، قم: مؤسسه دایرة‌المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل‌بیت (ع).
آموزه‌های حقوق کیفری کشورهای اسلامی
دوره 2، شماره 1 - شماره پیاپی 5
بهار 1404
فروردین 1404
صفحه 67-90

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار