بازپژوهی احتمال وقوع جرم در حقوق کیفری افغانستان و ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حقوق کیفری و جرم شناسی، جامعة المصطفی (ص) العالمیة، واحد گرگان، ایران، گرگان

2 استادیار گروه حقوق، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه گلستان، ایران، گرگان

10.22091/dclic.2024.11471.1032

چکیده

قصد جرم یا علم به تحقق آن در جرائم عمدی و تقصیر در جرائم غیرعمدی از مصادیق و اجزاء پذیرفته‌شدهٔ عنصر روانی است؛ اما یکی از امور مغفول در این حوزه، احتمال وقوع جرم است که جایگاه آن در عنصر روانی و ارتباط آن با مفاهیمی همچون سوءنیت احتمالی و خطای فاحش مشخص نیست. آیا احتمال وقوع جرم را می‌توان امری مطلق قلمداد کرد و در زمرهٔ جرائم عمد یا غیرعمد تلقی کرد؟ یا باید در احتمال وقوع جرم قائل به تفکیک و درجه‌بندی شد؟ در این تحقیق، با روش توصیفی-تحلیلی و با توجه ‌به کُد جزای افغانستان مصوب ۱۳۹۶ و قانون مجازات اسلامی ایران مصوب ۱۳۹۲، این نتایج به دست آمد: زمانی احتمال وقوع جرم از مصادیق عنصر روانی جرائم عمدی است که عمد در رفتار (قصد فعل و احتمال وقوع جرم) وجود داشته باشد؛ لذا درصورتی‌که رفتار غیرعمدی باشد، هرچند پیش‌بینی وقوع جرم بالا باشد، نمی‌تواند عمدی تلقی شود. بنابراین از حالت نخست تحت عنوان سوءنیت احتمالی و از دومی تحت عنوان خطای فاحش یاد می‌شود. به‌ این‌ ترتیب، این دو اصطلاح مترادف نبوده، بلکه مبین دو نوع حالت روانی در حقوق کیفری است. در کُد جزای افغانستان مصوب ۱۳۹۶، پیش‌بینی وقوع جرم به‌عنوان یک قاعدهٔ عام بیان شده و تداعی‌کنندهٔ سوءنیت احتمالی است. در قانون مجازات اسلامی ایران مصوب ۱۳۹۲، هرچند قاعدهٔ عام در این موضوع وجود ندارد، ولی به‌صورت پراکنده در مواد مختلف به آن اشاره شده است که مانند کُد جزای افغانستان چهرهٔ دیگری از سوءنیت احتمالی است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Re-examination the Possibility of the Crime Occurring in Afghan and Iranian Criminal Law

نویسندگان [English]

  • Rahimshah Balkhi 1
  • Hossein Goldouzian 2
1 PhD Student of Criminal Law and Criminology, Al-Mustafa International University, Gorgan branch, Iran, Gorgan
2 Assistant Professor of Law Department, Faculty of Humanities and Social Sciences, Golestan University, Iran, Gorgan
چکیده [English]

Intention to a crime or knowledge of its realization in intentional crimes and guilt in unintentional crimes are accepted examples and components of the mens rea, but one of the neglected issues in this field is the possibility of the crime occurring, which it’s place in the mens rea and it’s relation with concepts such as possible malice and gross error is not clear. Can the possibility of a crime be considered as an absolute thing and seen as intentional or unintentional crimes? Or should the possibility of the crime occurring be separated and graded? In this research, with a descriptive-analytical method and according to the Afghan Penal Code 2017 and the Iranian Islamic Penal Code 2013, the following results were obtained: the possibility of the crime occurring is one of the examples of mens rea of intentional crimes, when there is intention to the behavior (intention  to the act and the possibility of the crime occurring); So if the behavior is unintentional, even though the prediction of crime is high, it cannot be considered intentional; therefore, the first one is mentioned as possible malice and the second one as gross error. In this way, these two terms are not synonymous, but express two types of mental states in criminal law. In the Afghan Penal Code 2017, the prediction of the occurrence of a crime is stated as a general rule and is evoked possible malice. In the Iranian Islamic Penal Code 2013, although there is no general rule in this issue, but it is mentioned in various articles in a scattered manner, which, like Afghan Penal Code, is another face of possible malice.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Criminal intention
  • possibility of the crime occurring
  • gross error
  • knowledge
اردبیلی، محمدعلی، (1397). حقوق جزای عمومی. تهران: میزان، چاپ پنجاه و پنجم.
امیدی، جلیل، (1394). تفسیر قانون در حقوق جزا. تهران: جنگل جاودانه، چاپ اول.
امینی، علیرضا؛ داداشی نیاکی، محمدرضا، (1392). «مفهوم و ماهیت اطمینان در علم اصول». مطالعات فقه و حقوق اسلامی، شماره ۸.
آقایی جنت‌مکان، حسین، (1392). حقوق کیفری عمومی. تهران: جنگل جاودانه، چاپ دوم.
بروکس، تام، (1395). مجازات. مترجم: محمدعلی کاظم نظری. تهران: میزان، چاپ اول.
قوه قضائیه جمهوری اسلامی افغانستان، (1398). «توضیح برخی مواد کد جزای افغانستان». کابل: انتشارات قوه قضائیه، چاپ اول.
جندقی، بهروز، (1397). فلسفه حقوق. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه، چاپ دوم.
حسنی، محمود نجیب، (1396). قصد جنائی. مترجم: سید علی ‌عباس‌نیا زراع. تهران: میزان، چاپ دوم.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد، (1404 ق). معجم مفردات الفاظ القرآن. بی‌جا: نشر کتاب، چاپ دوم.
صادقی، محمدهادی، (1399). جرائم علیه اشخاص. تهران: انتشارات میزان، چاپ بیست و دوم.
فتحی، مرتضی، (1395). «بازنگری رکن روانی در فقه اسلامی و حقوق موضوعه». رساله دکتری، دانشگاه قم.
قربانی، مهدی، (1394). «حجیت علم استنباطی قاضی». پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تبریز.
قیاسی، جلال‌الدین، (1394). تسبیب در قوانین کیفری. تهران: جنگل جاودانه، چاپ سوم.
کراس، نوئل، (1398). حقوق کیفری و عدالت کیفری در انگلستان و ولز. مترجم: امیر اعتمادی. تهران: مجد، چاپ دوم.
کلارکسون، کریستوفر، (1395). تحلیل مبانی حقوق جزای عمومی. تهران: جنگل جاودانه، چاپ دوم.
کلانتری خلیل‌آباد، عباس؛ گلستان‌رو، صدیقه، (1395). «احتیاط در دماء و کاربرد آن در حقوق کیفری». حقوق اسلامی، شماره 51 .
کلانتری، کیومرث؛ رضایی، رضا؛ مصلحی، جواد، (1396). «آگاهی و توجه در رکن روانی قتل عمد در حقوق ایران و امریکا». آموزه‌های حقوق کیفری، شماره ۱۳.
لفیو، واین‌آر، (1397). سببیت قتل و صدمات بدنی. مترجم: حسین آقایی نیا. تهران: میزان، چاپ چهارم.
لیفیو، واین‌آر، (1390). عنصر معنوی در نظام کیفری ایالات متحده امریکا. مترجم: فاطمه موسوی خوشدل. تهران: میزان، چاپ اول.
محسنی، مرتضی، (1396). کلیات حقوق جزا. ج 2. تهران: گنج دانش، چاپ پنجم.
محمدخانی، عباس، (1395). عنصر روانی جرائم عمدی. تهران: میزان، چاپ اول.
محمدخانی، عباس، (1397). عنصر روانی جرائم غیرعمدی. تهران: میزان، چاپ اول.
میرمحمدصادقی، حسین، (1399). جرائم علیه اموال و مالکیت. تهران: میزان.
یکرنگی، محمد؛ عالی‌پور، حسن، (1394). «معیار علم به وقوع نتیجه در حقوق کیفری ایران با رویکرد تطبیقی به حقوق انگلستان و فقه امامیه». مطالعات حقوق کیفری و جرم‌شناسی، شماره 2 و 3.