واکاوی شرایط صدق مفاهیم مکرِه و مکرَه در حقوق کیفری ایران و فقه مذاهب خمسه (با نگاهی به حقوق غرب)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دکتر در حقوق کیفری و جرم شناسی از دانشکده حقوقِ دانشکدگان فارابیِ دانشگاه تهران

10.22091/dclic.2024.11131.1021

چکیده

اکراه از جمله دفاعیاتی است که شارع مقدّس اسلامی با عنایت به لزوم اراده‌ی آزاد در ارتکاب رفتار انسانی، آن را پیش از همه‌ی قوانین پیشرفته‌ی کشورهای مترقّی دنیای کنونی مورد پذیرش و تأکید قرار داده است. مکرِه و مکرَه از ارکان اساسی تحقّق اکراه می‌باشند. در قوانین و مقرّرات کیفری، به ذکر عبارت «اکراه غیر قابل تحمل» اکتفا شده است و شرایط صدق مفاهیم مذکور در آثار حقوقی به اختصار بررسی و فقیهان اسلامی نیز این موضوع را ذیل عنوان مستقلی بررسی و تحلیل ننموده‌اند. در مورد برخی از این شرایط نیز میان فقیهان امامیه و اهل سنت اختلاف نظر معناداری مشاهده می‌شود. نگارنده ضمن بررسی و تحلیل دقیق شرایط مکرِه و مکرَه، بر خلاف برخی از فقیهان جهان اسلام بر این باور است که میان غیبت مکرِه و زوال اکراه ملازمه قطعی وجود ندارد. همچنین اگر مکرَه مقصّر علیرغم علم یا پیش‌بینی معقول از وقوع اکراه، از آن اجتناب ننماید، در صورت واقع شدن در وضعیت اکراهی و ارتکاب جرم، دفاع اکراه از وی قابل پذیرش نخواهد بود. در این راستا لازم است مقنّن در جهت رفع خلأهای مذکور به تقنین موضوعات مسکوت بالأخص اختلافی در این زمینه اقدام نماید.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Analyzing the Fulfillment's Conditions of the Concepts of Duressor and Duressee in Iranian Criminal Law and Jurisprudence of Five Religions (With a view to Western Law)

نویسنده [English]

  • Hamidreza Kalantari
LLD in Criminal Law and Criminology, Faculty of Law, Farabi School of Tehran University
چکیده [English]

Duress is one of the defenses that the holy lawgiver of Islam, considering of the necessity of free will in committing human behavior, has confirmed and emphasized it before all the advanced laws of the progressive countries of the current world. Duressor and duressee are the basic elements of the realization of duress. In criminal laws and regulations, it it has sufficed to mention the phrase "unbearable duress" and the fulfillment's conditions of the mentioned concepts in legal works have been briefly studied and Islamic jurists have not examined and analyzed this issue under an independent title. In respect of some of these conditions, there is a significant disagreement between Imamieh and Ahl-E-Sunnat jurists. Unlike some jurists of the Islamic world, the author, while examining and analyzing the conditions of duressor and duressee carefully, believes that there is no definite connection between the absence of duressor and the downfall of duress. Also, if the guilty duressee, despite knowing or predicting the occurrence of duress reasonably, does not avoid it, defense of duress will not be acceptable if they be located in a duress situation and committing a crime. In this regard, it is necessary for the legislature to act for legalizing silent issues, especially disputes in this field, in order to eliminate the aforementioned gaps.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Duress
  • duressor
  • duressee
  • prior fault
  • Ahl-E-Sunnat jurisprudence
ابن اثیر، مبارک بن محمد. (1367 ش). النهایه فی غریب الحدیث و الأثر. قم: اسماعیلیان.
ابن حزم، علی بن احمد. (1425 ق). المحلّی بالآثار. بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن عابدین، محمّد امین. (1423 ق). رد المحتار علی الدر المختار شرح تنویر الأبصار. ریاض: دار عالم الکتب.
ابن مفلح، ابراهیم بن محمّد. (1418 ق). المبدع شرح المقنع. بیروت: دارالکتب العلمیة.
ابن منظور، محمد بن مکرم. (1414 ق). لسان العرب. بیروت: دارالفکر.
اصفهانی، سیّد ابوالحسن. (1393 ق). وسیله النجاة مع تعالیق الگلپایگانی. قم: مهر استوار.
اصفهانی، محمّد بن حسن. (1416 ق). کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام. قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
انصاری (شیخ)، مرتضی بن محمّد امین. (1411 ق). کتاب المکاسب و البیع و الخیارات. قم: دارالذخائر.
الأنصاری، زکریا بن محمّد. (1418 ق). فتح الوهاب بشرح منهج الطلاب. بیروت: دارالکتب العلمیة.
آقایی‌نیا، حسین؛ محمودی جانکی، فیروز. (1400 ش). قانون جزای نمونه ایالات متحده آمریکا و یادداشت‌های توضیحی. تهران: میزان.
بحرانی، یوسف. (1409 ق). الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة. قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
جبعی عاملی (شهید ثانی)، زین الدین بن علی. (1410 ق). الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة. تهران: کتاب‌فروشی داوری.
جزائری مروّج، سیّد محمّد جعفر. (1428 ق). هدی الطالب إلی شرح المکاسب. قم: طلیعه النور.
حاجی ده آبادی، احمد. (1396 ش). جرائم علیه اشخاص: قتل. تهران: میزان.
حسینی جرجانی، علی بن محمد. (1421 ق). التعریفات. بیروت: دارالکتب العلمیه.
حسینی شیرازی، سیّد محمّد. (1409 ق). الفقه: کتاب القصاص. بیروت: دارالعلوم.
الحلی، جعفر بن الحسن. (1425 ق). شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام. قم: دارالتفسیر.
الحنفی الحصکفی، محمّد بن علی. (1423 ق). الدر المختار شرح تنویر الأبصار و جامع البحار. بیروت: دارالکتب العلمیة.
الخلف، علی حسین؛ الشاوی، سلطان عبدالقادر. (2011 م). المبادئ العامّة فی القانون العقوبات. بغداد: مکتبة السنهوری ـ مکتبة دالیا.
الدمیری، محمّد بن موسی. (1425 ق). نجم الوهاج فی شرح المنهاج. بیروت: دارالمنهاج.
دهخدا، علی اکبر. (1373 ش). لغت نامه. تهران: دانشگاه تهران.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد. (1412 ق). مفردات ألفاظ القرآن. دمشق: دارالقلم ـ دارالشامیه.
الرملی، محمّد بن أبی العباس. نهایة المحتاج إلی شرح المنهاج. بیروت: دارالکتب العلمیة.
الزحیلی، وهبة. (1409 ق). الفقه الإسلامی و ادلّته. دمشق: دارالفکر.
الزّلمی، مصطفی ابراهیم. (1435 ق). موانع المسؤولیة الجنائیة فی الشریعة الإسلامیة و التشریعات الجزائیة العربیة. تهران: دار نشر احسان.
سبزواری، سیّد عبدالأعلی. (1430 ق). مهذّب الأحکام فی بیان الحلال و الحرام. قم: دارالتفسیر.
السرخسی، محمد بن احمد. (1414 ق). المبسوط. بیروت: دارالمعرفه.
شبیری زنجانی، سیّد موسی. (1393 ش). درس خارج فقه، کتاب البیع، جلسه 229.
الشربینی، محمّد بن الخطیب. (1418 ق). مغنی المحتاج إلی معرفة معانی ألفاظ المنهاج. بیروت: دارالمعرفة.
صادقی، محمّد هادی. (1394 ش). حقوق جزای اختصاصی (1): جرائم علیه اشخاص (صدمات جسمانی). تهران: میزان.
طباطبایی حکیم، سیّد محسن. (1405 ق). نهج الفقاهة. قم: 22 بهمن.
طباطبایی یزدی. (1428 ق). العروة الوثقی مع تعلیقات عدة من الفقهاء العظام. قم: مدرسة الإمام علی بن أبی طالب (ع).
طباطبایی یزدی، سیّد محمّد کاظم. (1421 ق). حاشیة المکاسب. قم: مؤسسه اسماعیلیان.
طباطبایی، سیّد علی. (1422 ق). ریاض المسائل فی تحقیق الأحکام بالدلائل. قم: مؤسسة آل البیت (ع) لإحیاء التراث.
الطوری، محمّد بن حسین. (1418 ق). تکملة البحر الرائق شرح کنز الدقائق. بیروت: دارالکتب العلمیة.
الطوسی، محمّد بن الحسن. (1387 ش). المبسوط فی فقه الإمامیة. تهران: المکتبة المرتضویة.
العوجی، مصطفی. (1992 م). القانون الجنائی العام، المسؤولیة الجنائیة. بیروت: نوفل.
العینی، محمود بن احمد. (1420 ق). البنایة شرح الهدایة. بیروت: دارالکتب العلمیة.
فیض، علیرضا. (1381 ش). مقارنه و تطبیق در حقوق جزای عمومی اسلام. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
قرشی، سید علی اکبر. (1412 ق). قاموس قرآن. تهران: دارالکتب الإسلامیه.
قیاسی، جلال الدین؛ ساریخانی، عادل. (1395 ش). مطالعه تطبیقی حقوق جزای عمومی اسلام و حقوق موضوعه، مسؤولیت کیفری. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
کاسانی حنفی، أبی بکر بن مسعود. (1424 ق). بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع. بیروت: دارالکتب العلمیة.
کاشف الغطاء، محمّد حسین. (1425 ق). تحریر المجله. قم: المجمع العالمی للتقریب بین المذاهب الاسلامیة.
الکلیبولی، عبدالرحمن بن محمّد. (1419 ق). مجمع الأنهر (ج 4، چ 1). بیروت: دارالکتب العلمیة.
گنجینه استفتائات قضایی. (1397 ش). نسخه 3. قم: مرکز تحقیقات فقهی حقوقی قوه قضاییه.
المرغینانی، علی بن أبی بکر. (1417 ق). الهدایه شرح بدایه المبتدی (ج 6، چ 1). کراچی: إداره القرآن و العلوم الإسلامیه.
المقدّسی، عبدالله. (1417 ق). المغنی. ریاض: دار عالم الکتب.
المقدّسی، عبدالله؛ المقدّسی، عبدالرحمن؛ المرداوی، علی. (1416 ق). المقنع و الشرح الکبیر و الإنصاف. قاهره: هجر.
مکارم شیرازی، ناصر. (1363 ش). «تحلیلی پیرامون مسأله تعزیرات در اسلام (2)». مجله نور علم, 7.
مکارم شیرازی، ناصر. (1425 ق). أنوار الفقاهة: کتاب البیع. قم: مدرسة الإمام علی بن أبی طالب (ع).
موسوی خمینی (امام)، سیّد روح الله. (1426 ق). الخلل فی الصلاة. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
موسوی خمینی (امام)، سیّد روح الله. (1427 ق). تحریرالوسیله. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
موسوی خمینی (امام)، سیّد روح الله. (1430 ق). کتاب البیع. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
موسوی خمینی (امام)، سیّد روح الله. (1434 ق). المکاسب المحرّمه. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
موسوی خوئی، سیّد ابوالقاسم. (1417 ق). مصباح الفقاهه فی المعاملات. قم: مؤسسه انصاریان.
نائینی، میرزا محمّد حسین. (1424 ق). منیة الطالب فی شرح المکاسب. قم: مؤسسة النشر الإسلامí.
نجفی (صاحب جواهر)، محمدحسن. (1385 ش). جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام. تهران: دارالکتب الاسلامیّه.
نراقی، مولی احمد. (1429 ق). مستند الشیعة فی أحکام الشریعة. بیروت: مؤسسة آل البیت (ع).
النووی، أبی زکریا یحیی بن شرف. (1426 ق). منهاج الطالبین و عمدة المفتین. بیروت: دارالمنهاج.
الهام، غلامحسین؛ برهانی، محسن. (1400 ش). درآمدی بر حقوق جزای عمومی: جرم و مجرم. تهران: میزان.
Refrences
Ashworth, Andrew & Horder, Jeremy, Principles of Criminal Law, Seventh edition, London، Oxford University Press, 2013.
Clarkson, C.M.V, Understanding Criminal Law, Fourth edition, London، Sweet & Maxwell, 2005.
Elliott, C. & Quinn, F, Criminal Law, Eleventh edition, Harlow، Pearson, 2016.
Herring, J, Criminal Law، The Basics, London New York، Routledge, 2010.