بررسی مراحل تمییز، بلوغ و رشد در حقوق ایران، مصر و فقه مذاهب اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو هیئت‌علمی گروه حقوق، دانشکده حقوق و علوم اجتماعی دانشگاه پیام نور، دلیجان، ایران

چکیده

قانون‌گذار در ماده 140 قانون مجازات اسلامی 1392 یکی از شرایط مسئولیت کیفری و به عبارتی اهلیت جنایی را بلوغ می‌داند و بر این اساس شخص غیربالغ، فاقد مسئولیت کیفری محسوب می‌شود؛ اما به استناد موادی چون 128، 272، 375 و تبصره‌های آن و 526 ق.م.ا.1392 باید بین صغیر ممیز و غیرممیز تفکیک قائل شد، صغیر غیرممیز نه اهلیت ارتکاب جرم را دارد، نه اهلیت مجرم بودن و تحمل مسئولیت کیفری ناشی از آن، اما صغیر ممیز مرتکب جرمی است که مسئولیت کیفری آن را تحمل نمی‌کند. بعد از دوره بلوغ تا سن هجده‌سالگی نیز قانون‌گذار در مواد 88 تا 95 ق.م.ا.1392 رویکردی افتراقی نسبت به نوجوانان داشته است و در حدود و قصاص ممکن است با اثبات عدم رشد، فرد با مسئولیت مخفف روبه‌رو گردد؛ بنابراین سه دوره تمییز، بلوغ و رشد در عرصه حقوق کیفری منشأ آثار مهمی در مسئولیت کیفری است. درحالی‌که، غیر از دوره بلوغ که به تأسی ازنظر مشهور در فقه، سن مشخصی به‌عنوان ملاک آن ذکر شده است، در دوره تمیز و رشد به‌مانند فقه ملاک و سنگ محک مستحکمی جهت تشخیص وجود ندارد. حال‌آنکه، حقوقدانان و دستگاه قضایی با این مفاهیم درگیر و نیاز به روشن شدن محتوا و حدودوثغور این مفاهیم را بیش‌ازپیش حس می‌نمایند، با توجه به پیشینه فقهی بحث ضروری است، جایگاه این مفاهیم در فقه تبیین و با اخذ ملاک، تفصیل این مفاهیم در قلمرو حقوق نیز روشن گردد، امری که این مقاله متکفل آن است.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Examining the stages of discernment, maturity and growth in Iranian and Egyptian law and the jurisprudence of Islamic schools of thought

نویسنده [English]

  • Amir Bagherzadegan
Faculty member of Law, Faculty of Law and Social Sciences of Payam Noor University, Iran, Dilijan
چکیده [English]

In Article 140 of the Islamic Penal Code 1392, the legislator considers maturity as one of the conditions of criminal responsibility, in other words, criminal capacity, and based on this, an immature person is considered to have no criminal responsibility; but based on articles such as 128, 272, 375 and its notes and 526 of the Islamic Penal Code 1392, it should be distinguished between discerning minors discerning and non-discerning minors. A non-discerning minor does not have the capacity to commit a crime, nor the capacity to be a criminal and bear the resulting criminal responsibility, but a discerning minor commits a crime that they do not bear criminal responsibility. After the period of puberty until the age of eighteen, the legislator has had a different approach towards teenagers in articles 88 to 95 of the Islamic Penal Code 1392, and in Hodod and Ghesas, a person may face reduced responsibility by proving lack of growth. Therefore, the three periods of distinction, maturity and growth in the field of criminal law are the source of important effects in criminal liability. While, apart from the period of maturity, which under the influence of famous opinion in jurisprudence, a certain age is mentioned as its criterion, in the period of purity and as in jurisprudence, there is no reliable criterion for recognition. while lawyers and the judicial system are involved with these concepts and feel the need to clarify the content, limits and gaps of these concepts more and more, considering the jurisprudential background of the discussion, it is necessary to clarify the position of these concepts in jurisprudence and by obtaining criteria, the description of these concepts in the realm of law is also clarified, which is the responsibility of this article.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Maturity
  • criminal growth
  • discernment
  • criminal responsibility
  • criminal capacity

مراجع

فارسی و عربی
ابن براج، عبدالعزیز، (۱۴۰۶ ق). المهذب، تهران: نشر اسلامی.
ابن قدامه، (۱۴۰۳ ق). المغنی، بیروت.
احمد بن فارس بن زکریا، معجم مقاییس اللغه، بی‌تا، بی‌نا، ج ۱.
انصاری، مرتضی بن محمد امین، (۱۴۱۶ ق). کتاب المکاسب، چاپ افست، قم.
آمار عجیب سن، معاونت بهداشت وزارت بهداشت         https://www.moniban.ir/
باقرزادگان، امیر (1402). «جزوه حقوق جزای اختصاصی (جرائم علیه اشخاص)»، دوره آموزشی 128 (روحانیون کارآموز قضایی).
البحرانی، الشیخ یوسف، (بی‌تا)، الحدائق ناظره فی احکام عتره الطاهره، قم: نشر اسلامی.
بروجردی، حسین، (1399). جامع احادیث الشیعه، قم.
پوراسماعیلی، علیرضا؛ عابدی، محمد. (۱۳۹۸). سن رشد در امور غیرمالی، فصلنامه پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، ج ۱۶، ش ۵۸.
پیوندی، غلامحسین، (۱۳۸۹). «مطالعه تطبیقی معیار کودکی»، نشریه حقوق اسلامی، سال هفتم، ش 27.
جعفری تبار، حسن، (1388). فلسفه تفسیری حقوق، تهران: شرکت سهامی انتشار.
جعفری، امین، شجیرات، مریم، (1398). «بررسی تطبیقی قوانین حمایتی اطفال و نوجوانان در ایران و مصر»، فصلنامه حقوق کودک، سال اول، ش ۲.
جمال الدین ابن منظور، (بی‌تا)، لسان العرب، بی‌نا.
حر عاملی، محمدبن حسن حر، (1409). وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، قم، بی‌نا.
الحسینی العمیدی، السید عمید الدین، (1416). کنز الفوائد فی حل مشکلات القواعد، بی‌نا.
خوئی، ابوالقاسم، (1371). مصباح الفقاهه، قم، بی‌نا.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد، (بی‌تا)، المفردات فی غریب القرآن، بیروت: چاپ محمد سیدکیلانی.
زحیلی، وهبه مصطفی، (1409). الفقه الاسلامی و ادلّته، دمشق، بی‌نا.
زرقاء، مصطفی احمد زرقاء، (1387). المدخل الفقهی العام، دمشق، بی‌نا.
سبحانی، جعفر، (1418 ق). البلوغ والتلیه رسالة فی تأثیرالزمان و المکان الی استنباط الاحکام، قم، بی‌نا.
شهبازی، محمدحسین، (1402). جزوه حقوق مدنی، بی‌نا.
شهید ثانی، زین الدین بن علی، (1403). الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، چاپ محمد کلانتر، بیروت.
شهیدثانی، زین الدین ابن علی، (1392). تحریرالروضه فی شرح لمعه الدمشقیه، گردآوری: امینی، علیرضا و آیتی، سید محمدرضا، تهران: نشر سمت.
شیخ طوسی، (1365). تهذیب الاحکام، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
الشیخ کلینی، محمد بن یعقوب، (۱۴۰۷). اصول کافی، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
صبوری فرد، مهدی؛ علوی فرد، فاطمه، (1394). «سن مسئولیت کیفری اطفال و نوجوانان در قانون مجازات اسلامی 1392»، پژوهشنامه حقوق کیفری/سال ششم، ش اول.
طباطبایی، محمد حسینی، (1390). المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، بی‌نا.
طوسی، محمد بن حسن، (1387). المبسوط فی فقه الامامیة، ج 2، چاپ محمد تقی کشفی، تهران.
طوسی، محمدبن حسن، (1407). کتاب الخلاف، قم.
العاملی الحر، محمد بن حسن، (بی‌تا). وسائل الشیعة – المقدمة، قم: مؤسسه آل بیت.
عظیم زاده، شادی، (1392). حقوق جزای عمومی، تهران: نشر دوراندیشان.
علاسوند، فریبا، (1382). زنان و حقوق برابر، شورای فرهنگی اجتماعی زنان، تهران.
علامه حلی، ابومنصور جمال‌الدین حسن بن یوسف بن مطهّر حلّی، (1414). تذکره الفقها، قم: موسسه آل بیت.
علامه حلی، ابومنصور جمال‌الدین حسن بن یوسف بن مطهّر حلّی، (141۸). مختلف الشیعه، قم: نشر اسلامی.
فاضل هندی، بهاءالدین محمد بن تاج‌الدین حسن بن محمد اصفهانی، (بی‌تا)، کشف اللثام، قم: نشراسلامی.
فلاح، علی،(1392). حقوق مدنی، نشر دوراندیشان.
فیض کاشانی، محمدبن شاه مرتضی،(۱۴۰۱). مفاتیح الشرائع، قم: چاپ مهدی رجائی.
کاشف الغطا، جعفر بن خضر،(بی‌تا). کشف الغطاء، نشر التابع لمکتب الاعلام الاسلامی.
کیلیان، دوگلاس، (بی‌تا). حق کودک بر خطاکاری، مسئولیت کیفری و صغیر بالغ، ترجمه نسرین مهرا، آموزه‌های فقهی (الهیات و حقوق)، ش 13.
مجلسی، محمد باقربن محمدتقی، (بی‌تا). بحارالانوار، ج 100، بیروت.
محقق حلی، (بی‌تا). المعتبر فی شرح المختصر، قم: سیدالشهداء.
محقق حلی، جعفربن حسن، (۱۴۰۸ ق). شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
مراغی، عبدالفتاح بن علی مراغی، (۱۴۱۸). العناوین (عناوین الاصول)، قم.
مقدس اردبیلی، احمدبن محمد مقدس،(۱۴۱۴ ق). مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان، ج 9، قم: چاپ مجتبی عراقی، علی پناه اشتهاردی و حسین یزدی.
منظور از سن تمیز در دختر و پسر چیست؟       http://hadana.ir/
مهریزی، مهدی، 1376، بلوغ دختران: مجموعه مقالات، قم.
نجفی، محمد حسن بن باقر،(۱۴۱۲). جواهرالکلام فی شرح شرائع الاسلام، بیروت.
نجفی، محمدحسن، (بی‌تا). جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
هرینگ، جاناتان، (۱۳۹۹). آسیب پذیری، کودکی و قانون، ترجمه امیر اعتمادی، چاپ اول، تهران: نشر میزان.
لاتین
McDiarmid, Claire (2013), “An Age of Complexity: Children and Criminal Responsibility in Law”, Youth Justice, SAGE Journals, vol. 13, No. 2, pp. 145-160.
Sharif SK. Criminal Protection of Children Rights. Cairo: Dar ahNahzat al-Aradia; 2014. p.58.
UN Committee on the Rights of the Child (CRC) (2007), CRC General Comment No. 10: Children’s Rights in Juvenile Justice, 25 April 2007, CRC/
آموزه‌های حقوق کیفری کشورهای اسلامی
دوره 1، شماره 1 - شماره پیاپی 1
بهار 1403
فروردین 1403
صفحه 24-46

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار