امکان‌سنجی سقوط قصاص نوجوان در پرتو قاعده درأ (از منظر فقه امامیه و حقوق کیفری ایران)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی، ایران، تهران

چکیده

برخورداری مرتکب جرم از قوه تعقل مورد تأکید قانون‌گذار است؛ زیرا فرد مجنون یا مختل‌المشاعر را نمی‌توان به‌عنوان مسئول کیفری قلمداد نمود. علی‌رغم  اینکه سن بلوغ اماره‌ای بر احراز مسئولیت کیفری افراد قلمداد شده است، لیکن قانون مجازات اسلامی در ماده 91، افراد بالغ دارای سن 15 تا 18 سال را در صورت ارتکاب جنایت، در صورت ایجاد شبهه در کمال عقل و رشد آنان، مبرّا از کیفر تعیینی قصاص اعلام و وی را مستحق واکنش‌های تعزیری جایگزین که متصف به ویژگی بازپروری و بازاجتماعی هستند، دانسته است. پژوهش حاضر ازنظر هدف، کاربردی و ازنظر روش، توصیفی - تحلیلی است. علی‌رغم  اعتقاد بر لایتغیر و موضوعیت داشتن حکم قصاص، رویکرد اتخاذی حقوق کیفری ایران برای مرتکبان جنایت مستحق قصاص حاکی از تغییرپذیر بودن حکم قصاص برای بزهکاران نوجوان به دلیل فقدان شرایط لازم برای تعیین قصاص است. سیاست اتخاذی مبنی بر سقوط قصاص و تبدیل آن به واکنش کیفری اقدام تأمینی و تربیتی و مجازات تعزیری، همسو با نظریات فقهای امامیه و حقوق بشر اسلامی است و به لحاظ متون فقهی نیز با توجه به تردید و شبهه در رشد عقلانی مرتکب قابل توجیه است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Feasibility of juvenile retaliation non-implementation in the light of Dare rule (from the perspective of Islamic jurisprudence and Iranian criminal law)

نویسنده [English]

  • Ibrahim Yaghouti
Associate Professor of Jurisprudence and Fundamentals of Islamic Law, Faculty of Literature and Humanities, Azad Islamic University, Central Tehran Branch, Tehran, Iran
چکیده [English]

The fact that the perpetrator of a crime has the power of reason is emphasized by the legislator; Because we cannot consider an insane person as criminally responsible. In spite of the fact that the age of puberty is considered as a criterion for determining the criminal responsibility of individuals, but in Article 91 of the Islamic Penal Code, mature persons between the ages of 15 and 18 are exempted from sentence of retaliation, in the event of committing a felony, provided that that there are doubts about their sanity and growth, and it makes them entitled to alternative Taeziri reactions that are characterized by rehabilitation and resocialization. The current research is practical and in terms of method is descriptive-analytical. Despite the belief in immutability and having a sentence of retaliation, the approach of Iranian criminal law for the perpetrators of felonies deserving of retaliation indicates being changeable of the sentence of retaliation for teenagers due to the lack of necessary conditions for determining retaliation. The policy based on the non-implementation and turning it into a criminal response, security and corrective measures, are in line with the ideas of Imamiye jurists and Islamic human rights, and in terms of jurisprudential texts, it can be justified with regard to the doubt in the intellectual growth of the perpetrator

کلیدواژه‌ها [English]

  • juvenile
  • criminal law
  • retaliation non-implementation
  • doubt
  • Dare rule
فارسی و عربی
ابو حبیب، سعدی، (1993).  القاموس الفقهی، دمشق، دارالفکر.
آشوری، محمد؛ موحدی، جعفر، (1395). «طریقیت یا موضوعیت روش دادرسی مطالعه تطبیقی در فقه امامیه»، پژوهش حقوق کیفری، ش 16.
جعفری لنگرودی، جعفر،(۱۳۹۶).  ترمینولوژی حقوق، چاپ سی ام، تهران: انتشارات گنج دانش.
جوان جعفری بجنوردی، عبدالرضا؛ مالدار، محمدحسن؛ ساداتی، سیدمحمدجواد، (1400). «کیفر قصاص در دوگانگی قرائت موضوعیت‌گرا و کارکردگرا»، پژوهشنامه حقوق کیفری، سال دوازدهم، ش اول.
حاجی ده‌آبادی، احمد، (1389). قواعد فقه جزائی، چاپ دوم، قم:  نشر پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
حسینی عاملی، جواد، (1419 ق). مفتاح الکرامه فی شرح قواعد علامه، چاپ اول، ج  17، قم:  دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین قم.
خویی، ابوالقاسم، (1391). مبانی تکمله المنهاج، چاپ سوم، تهران:  انتشارات خرسندی.
رستمی، هادی؛ سلیمی، واحد، (1394). «رویکرد فایده‌گرایانه به مجازات در پرتو نظریه بنتام»، پژوهش حقوق کیفری، ش 1.
شهید اول، (1414 ق). غایه المراد فی شرح نکت الارشاد، چاپ اول، ج  4، قم:  انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
شهید ثانی، (1384). الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، الجزء الاول، تصحیح و إعراب مصطفی النصراللهی و ابراهیم المحمدی، قم: مطبعه ثامن الحجج.
شهید ثانی، 1413 ق، مسالک الأفهام الی تنقیح شرائع الإسلام، مصحح: گروه پژوهش مؤسسه  معارف اسلامی، چاپ اول، ج  15، قم:  مؤسسه  المعارف الاسلامیه.
شیخ صدوق، محمد، (۱۴۱۳ ق). من لایحضره الفقیه، ج  چهارم، چاپ دوم، قم:  انتشارات اسلامی وابیسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
صانعی، یوسف، (1382).  فقه الثقلین فی شرح تحریر الوسیله، کتاب قصاص، تهران: مؤسسه  عروج.
عاملی کرکی، علی بن حسین، (1414 ق). جامع المقاصد فی شرح القواعد، چاپ دوم، ج  ۶، قم: مؤسسه  آل البیت علیهم السلام.
علامه حلی، حسن بن یوسف، (1420 ق).  تحریرالاحکام الشرعیه علی مذهب الامامیه، چاپ اول، ج  5، قم: مؤسسه  امام صادق (ع).
عمید زنجانی، عباسعلی، (1387).  قواعد فقه، بخش حقوق جزا، چاپ سوم، ج  دوم، تهران: انتشارات سمت.
فتح‌الله، احمد، (1405 ق).  معجم الفاظ الفقه الجعفری، بی‌جا، بی‌نا.
محقق حلی، محقق، (1408 ق). شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، چاپ دوم، ج  4، قم:  مؤسسه  اسماعیلیان.
محقق حلی، نجم الدین، (۱۴۰۸ ق). شرائع الاسلام فی مسائل احرام و الحلال، چاپ دوم، ج  4، قم:  مؤسسه  اسماعیلیان.
محقق داماد مصطفی، (1406 ق). قواعد فقه بخش جزائی، چاپ دوازدهم، ج  4، تهران:  مرکز نشر علوم اسلامی.
محقق هرچقان، علیرضا، (1390). سن مسئولیت کیفری از منظر جرم‌شناسی، چاپ اول، تهران: نشر دادگستر.
مختاری، محمدحسین؛ رستمی نجف آبادی، حامد؛ جهانگیری سهروردی، یحیی، (1398). «واکاوی معنایی اعتبار رشد و کمال عقل در مسئولیّت کیفری نوجوانان»، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، سال 13، ش 42.
مظلومان، رضا، (1353)، «داوری درباره بزهکار بدون شناخت او بی‌عدالتی است، گشودن پرونده شخصیت برای بزهکار ضروری است»، فصلنامه کانون وکلا، ش 126.
معظمی، شهلا، (1388).  بزهکاری کودان و نوجوانان، چاپ سوم، تهران: انتشارات دادگستر.
موسوی بجنوردی، محمد، (۱۳۷۶). فقه تطبیقی بخش جزایی، چاپ اول، ج  اول، تهران:  نشر میعاد.
موسوی بجنوردی، محمد، (۱۴۰۱ ق).  قواعد فقهیه، چاپ سوم، ج  اول، تهران:  مؤسسه  عروج.
نجفی، شیخ حسن، (1404 ق).  جواهرالکلام فی شرح شرائع الاسلام، چاپ هفتم، ج  41، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
نجفی، محمدحسن، (1981). جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، ج  26 و 42، چاپ سوم، قم: دارالکتب اسلامیه.
نوربها، رضا، (1388)، زمینه حقوق جزای عمومی، چاپ بیست‌وهفتم، تهران:  کتابخانه گنج دانش.
هاشمی خانعباسی، سیدعلی؛ احمدی، سیدمهدی، (1394)، «بررسی فقهی حقوقی تأثیر شبهه در رفع مجازات»، فصلنامه پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، سال یازدهم، ش 39.